Chilgoza: ਸੁੱਕੇ ਮੇਵਿਆਂ 'ਚ ਮਹਿੰਗਾ ਹੈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਚਿਲਗੋਜ਼ਾ, ਦਿਲ ਲਈ ਹੈ ਚਮਤਕਾਰੀ

ਸਵਾਦ ਦਾ ਸਫਰਨਾਮਾ: ਸੁੱਕੇ ਮੇਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਚਿਲਗੋਜ਼ੇ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚਿਲਗੋਜ਼ਾ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਨ 'ਚ ਮਜ਼ਾਕੀਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ। ਚਿਲਗੋਜ਼ਾ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਬੀਜ ਹੈ ਜੋ ਬਦਾਮ, ਪਿਸਤਾ ਅਤੇ ਅਖਰੋਟ ਵਰਗੇ ਡਰਾਈਫਰੂਟਸ ਦੀ ਕੈਟਾਗਿਰੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪਾਈਨ ਨਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਯੁਰਵੇਦ ਅਨੁਸਾਰ ਚਿਲਗੋਜ਼ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦਵਾਈ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸੁਹਜ ਫੈਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਰੀਰ ਲਈ 'ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ' ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਊਰਜਾ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲਾ ਫਲ ਹੈ। ਉਹ ਦਿਲ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੀ ਬਲੱਡ ਸ਼ੂਗਰ ਨੂੰ ਵੀ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੁੱਕੇ ਮੇਵਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗਾ ਹੈ। ਚਿਲਗੋਜ਼ਾ (ਪਾਈਨ ਨਟਸ) ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਡ੍ਰਾਈਫਰੂਟ ਹੈ।

ਇਸ ਦਾ ਰੁੱਖ ਦੇਵਦਾਰ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਨਾਲੋਂ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਉੱਚਾ ਅਤੇ ਪਾਈਨ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਨਾਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਵੀ ਕਾਫੀ ਕਠੋਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਠੰਡੇ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਗਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਡੂੰਘੀਆਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਘਾਟੀਆਂ ਦੇ ਪਾਰ ਹੀ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਅਜਿਹੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਨਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹਵਾਵਾਂ ਉੱਥੋਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਥਰੀਲੀ, ਪਹਾੜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚਟਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾੜ ਕੇ ਵਧਣ ਵਾਲੇ ਹੋ। ਉਥੇ ਇਸ ਦਾ ਰੁੱਖ ਸਦਾਬਹਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਕਿਨੌਰ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਿਲਗੋਜ਼ੇ ਦੇ ਰੁੱਖ ਉੱਤੇ ਜੋ ਫਲ ਲਗਦਾ ਹੈ ਇਹ ਕਾਫੀ ਕਠੋਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਤੋ ਕਵਚਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਸ ਸ਼ੈੱਲ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਚਿਲਗੋਜ਼ੇ ਦੀ ਗਿਰੀ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਵਾਦ, ਮਲਾਈਦਾਰ ਅਤੇ ਮਿੱਠੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਿਮਾਚਲ ਵਿਚ ਵਿਆਹਾਂ ਦੌਰਾਨ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦਾ ਇਸ ਚਿਲਗੋਜੇ ਦੀ ਮਾਲਾ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕ ਅਪਣਉਂਦੇ ਹਨ।

10 ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ : ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਲਗਭਗ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਵੀ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ਪਰ ਗੁਣ ਲਗਭਗ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ (ਵਜ਼ੀਰਿਸਤਾਨ), ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਵਿੱਚ ਚਿਲਗੋਜ਼ੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸੁਆਦ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ। ਪਰ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਨੂੰ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਚਿਲਗੋਜ਼ਾ ਕੁਝ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨੀ ਅਤੇ ਰੋਮਨ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਗ੍ਰੀਕ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਾਈਨ ਨਟ ਭਰਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਚੀਨੀ ਇਸ ਤੋਂ ਮਿਠਾਈਆਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੁੱਖ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਉੱਗਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕੁਝ ਇੱਕ ਦੇ ਫਲ ਹੀ ਖਾਣ ਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਹੋਰ ਸੁੱਕੇ ਮੇਵਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਹੈ। ਰੋਮਨ ਕੁਦਰਤੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਪਲੀਨੀ ਦ ਐਲਡਰ (ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ), ਜਿਸ ਨੇ 'ਨੈਚੁਰਲਿਸ ਹਿਸਟੋਰੀਆ' ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਨੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਪਾਈਨ ਨਟਸ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਦ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗਾ ਡ੍ਰਾਈਫਰੂਟ ਹੈ ਚਿਲਗੋਜ਼ਾ: ਇਸ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ, ਗੁਣਾਂ, ਸਵਾਦ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਚਿਲਗੋਜ਼ੇ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਡਰਾਈਫਰੂਟਸ ਦੀ ਕੈਟਾਗਿਰੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਚਿਲਗੋਜ਼ਾ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੁੱਕੇ ਮੇਵਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੀ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ ਅਤੇ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀ ਮੰਡੀ ਖੜੀ ਬਾਉਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਐਂਡ ਸੰਨਜ਼ ਡਰਾਈ ਫਰੂਟਸ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਥੋਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਚਿਲਗੋਜ਼ੇ ਦੀ ਕੀਮਤ 3600 ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 3800 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੈ।

ਪ੍ਰਚੂਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਇਹ ਹੋਰ ਮਹਿੰਗਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਮਕੀਨ ਪਿਸਤਾ ਇਸ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਹਿੰਗਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ 1100 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕਣ ਵਾਲੇ ਬਦਾਮ ਅਤੇ ਕਾਜੂ 1000 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਚੌਹਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਚਿਲਗੋਜ਼ਾ ਸਭ ਤੋਂ ਗਰਮ ਸੁੱਕਾ ਮੇਵਾ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ (USDA) ਅਨੁਸਾਰ 28 ਗ੍ਰਾਮ ਚਿਲਗੋਜ਼ੇ ਵਿੱਚ 191 ਕੈਲੋਰੀ, ਚਰਬੀ 19 ਗ੍ਰਾਮ, ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ 3.7 ਗ੍ਰਾਮ, ਫਾਈਬਰ 1.1 ਗ੍ਰਾਮ, ਸ਼ੂਗਰ 1 ਗ੍ਰਾਮ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ 3.9 ਗ੍ਰਾਮ, ਸੋਡੀਅਮ 0.6 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ 71 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ, ਜ਼ਿੰਕ 1.8 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ, ਆਇਰਨ 1.6 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ, ਮੈਂਗਨੀਜ਼ 2.5 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਈ 2.6 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਕੇ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਲੈਸਟ੍ਰੋਲ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਫੂਡ ਐਕਸਪਰਟ ਅਤੇ ਨਿਊਟ੍ਰੀਸ਼ਨ ਕੰਸਲਟੈਂਟ ਨੀਲਾਂਜਨਾ ਸਿੰਘ ਮੁਤਾਬਕ ਚਿਲਗੋਜ਼ਾ ਡਰਾਈਫਰੂਟ ਅਸਲ 'ਚ ਬਹੁਤ ਖਾਸ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਫੈਟੀ ਐਸਿਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਭੁੱਖ ਘੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਚਿਲਗੋਜ਼ੇ 'ਚ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਵਧੀਆ ਸੁਮੇਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਊਰਜਾ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ 'ਚ ਮੌਜੂਦ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣ 'ਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਚਰਬੀ, ਆਇਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਊਰਜਾ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਥਕਾਵਟ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵੈਸੇ, ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿਲ ਲਈ ਚੰਗੇ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ 'ਚ ਮੌਜੂਦ ਵਿਟਾਮਿਨ ਈ ਅਤੇ ਕੇ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਦਿਲ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਖਾਸ ਮਿਸ਼ਰਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖਰਾਬ ਕੋਲੇਸਟ੍ਰੋਲ (LDL) ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਾਈਨ ਨਟਸ ਵਿੱਚ ਲੂਟੀਨ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਐਂਟੀਆਕਸੀਡੈਂਟ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਤੇਲ ਮਸਾਜ ਥੈਰੇਪੀ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਕਿਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖੁਜਲੀ, ਚੰਬਲ, ਮੁਹਾਸੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਤਸੀਰ ਗਰਮ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।