ਭਾਰਤੀ ਖੇਡਾਂ ਲਈ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ 'ਧਿਆਨ ਚੰਦ' ਦਾ, ਜਾਣੋ ਕਿਉਂ ਹੋਂਦ 'ਚ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਖੇਡ ਰਤਨ ਪੁਰਸਕਾਰ
ਹੁਣ ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਨਾਂਅ ਉਪਰ ਹੋਵੇਗਾ 'ਖੇਡ ਰਤਨ' ਐਵਾਰਡ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਟਵੀਟ
ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਖੇਡ ਰਤਨ ਪੁਰਸਕਾਰ (Rajiv Gandhi Khel Ratna Award) ਹੁਣ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਖੇਡ ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਰੱਖਣਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਫੈਸਲਾ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਇਸ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਵੇਖਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਗੱਲ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਉਹ ਹੈ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਨਾਂਅ ਦੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਗੂੰਜ ਅਤੇ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਹਾਕੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਖੇਡਾਂ ਲਈ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਕੌਣ ਸੀ?
ਹਾਕੀ ਦੇ ਮਹਾਨ ਜਾਦੂਗਰ ਮਰਹੂਮ ਖਿਡਾਰੀ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਜਨਮਦਿਨ 29 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ‘ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਦਿਵਸ’ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਖੇਡ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੌਮੀ ਅਰਜੁਨ ਅਤੇ ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਜਨਮ 29 ਅਗਸਤ 1905 ਨੂੰ ਪ੍ਰਆਰਾ (ਇਲਾਹਾਬਾਦ) ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਰਾਜਪੂਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਮ ਮੁੰਡਿਆਂ ਵਾਂਗ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1926 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਹਾਕੀ ਪ੍ਰਤੀ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਇੱਕ ਸੂਬੇਦਾਰ ਮੇਜਰ ਤਿਵਾੜੀ ਨੇ ਉਸ ਅੰਦਰ ਖਿਡਾਰੀ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਚਿਣਗ ਦੇਖੀ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖੇਡਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ, ਜਿਸਦੀ ਬਦੌਲਤ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਨਾਂਅ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਉੱਤੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ।
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ
ਝਾਂਸੀ 'ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਦਰਜਨ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਮੈਦਾਨ 'ਚ ਉਤਾਰ ਕੇ ਵਿਸ਼ਵ ਹਾਕੀ 'ਚ ਵੱਡਾ ਨਾਂਅ ਕਮਾਇਆ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਹੁਰੀਂ ਤਿੰਨ ਭਰਾ ਸਨ। ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ, ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਤੇ ਰੂਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹਾਕੀ 'ਚ ਓਲੰਪੀਅਨ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਲ ਹੋਇਆ, ਜਦਕਿ ਤੀਜਾ ਭਰਾ ਮੂਲ ਸਿੰਘ ਕੌਮੀ ਹਾਕੀ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਰਿਹਾ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਸੱਤ ਪੁੱਤਰਾਂ 'ਚੋਂ 6 ਹਾਕੀ ਖੇਡ ਦੇ ਲੜ ਲੱਗੇ। ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਅਸ਼ੋਕ ਕੁਮਾਰ ਹਾਕੀ ਓਲੰਪੀਅਨ ਬਣਿਆ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਭਰਾ ਰੂਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਬੇਟਿਆਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਕੀ ਖੇਡ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਵਾਇਤ ਨੂੰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਿਆ। ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਪਿਤਾ ਸੂਬੇਦਾਰ ਸਮੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਮੋਹਰੀ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੀ ਦੋਹਤੀ ਤੇ ਓਲੰਪੀਅਨ ਅਸ਼ੋਕ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਭਾਣਜੀ ਨੇਹਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਕੌਮੀ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਨਾਲ 1998 'ਚ ਹਾਲੈਂਡ ਵਿਖੇ ਹੋਏ ਮਹਿਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਹਾਕੀ ਕੱਪ ਤੇ ਹੋਰ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਾਂ 'ਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਕੀ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦਾ ਨਾਂਅ 'ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਹਾਕੀ ਸਟੇਡੀਅਮ' ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਮੇਡਕ 'ਚ 2005 ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਬੁੱਤ ਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਇਸ ਮਹਾਨ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ 29 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਹਰ ਸਾਲ ਕੌਮੀ ਖੇਡ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵੱਲੋਂ ਕੌਮੀ ਤੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਖੇਡਾਂ 'ਚ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ 'ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਖੇਲ ਰਤਨ, ਅਰਜੁਨ ਐਵਾਰਡ, ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਐਵਾਰਡ, ਪਦਮਸ਼੍ਰੀ ਐਵਾਰਡ, ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਤੇ ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਐਵਾਰਡ' ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਲਮੀ ਹਾਕੀ 'ਚ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਵਡਮੁੱਲੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਸਦਕਾ ਆਸਟ੍ਰੀਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਆਨਾ 'ਚ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਸਨਮਾਨ 'ਚ ਬੁੱਤ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਓਲੰਪੀਅਨ ਰੂਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਜਰਮਨ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਬਰਲਿਨ ਦੀ ਇਕ ਸਟਰੀਟ ਦਾ ਨਾਂਅ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਥੇ ਅੱਜ ਵੀ ਡਾਕ ਉੱਪਰ 'ਰੂਪ ਸਿੰਘ ਸਟਰੀਟ' ਅੰਕਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਨੇ ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਝਾਂਸੀ 'ਚ ਬਿਤਾਇਆ। ਤਿੰਨ ਦਸੰਬਰ 1979 ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮੈਡੀਕਲ ਸਇੰਸਿਜ਼ 'ਚ ਅੰਤਿਮ ਸਾਹ ਲਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਝਾਂਸੀ ਦੇ ਵਾਰ ਹੀਰੋਜ਼ ਗਰਾਊਂਡ 'ਚ ਮਿਲਟਰੀ ਵੱਲੋਂ ਪੂਰੇ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਬਿਲਕੁਲ ਆਸਾਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਹੀਏ ਤਾਂ, ਉਹ ਹਾਕੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੁਪਰਸਟਾਰ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਖੇਡ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹਾਕੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਨਾਇਕ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਨੇ ਤਿੰਨ ਓਲੰਪਿਕ ਹਾਕੀ ਸੋਨ ਤਗਮੇ ਲਗਾਤਾਰ ਜਿੱਤੇ। ਐਮਸਟਰਡਮ 1928 ਵਿੱਚ, ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ 1932 ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਰਲਿਨ 1936 ਵਿੱਚ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਉੱਤਮ ਕੁਸ਼ਲਤਾਵਾਂ, ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਡ੍ਰਬਲਿੰਗ ਅਤੇ ਸਕੋਰਿੰਗ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੰਤਰ-ਮੁਗਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਟੀਮ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਅੰਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ।
ਭਾਰਤ ਨੇ 1928 ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼ ਨੂੰ 3-0 ਨਾਲ ਹਰਾਇਆ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ 1932 ਦੇ ਸੋਨ ਤਗਮੇ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ 24-1 ਦੇ ਨਾ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਯੋਗ ਅੰਤਰ ਨਾਲ ਹਰਾਇਆ, ਜਦੋਂਕਿ 1936 ਦੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ 8-1 ਨਾਲ ਹਾਰ ਗਿਆ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਨੇ 12 ਓਲੰਪਿਕ ਮੈਚ ਖੇਡੇ ਅਤੇ 33 ਗੋਲ ਕੀਤੇ।
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕੁਝ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਕਿੱਸੇ?
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੀ ਹਾਕੀ ਸਟਿਕ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਸਰੀਆਂ ਨਿਸ਼ਚਤ ਰੂਪ ਤੋਂ ਸ਼ੱਕੀ ਹਨ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਸਦੇ ਉੱਤਮ ਹੁਨਰ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਦੇ ਨੇੜਿਓਂ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ੱਕ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸਦੀ ਹਾਕੀ ਸਟਿੱਕ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਵੇਖਣ ਲਈ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਕਿ ਕੀ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਚੁੰਬਕ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਖੇਡ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਐਸਟਰੋ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਉਲਟ, ਕੁਦਰਤੀ ਘਾਹ 'ਤੇ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਤ੍ਹਾ ਅਕਸਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਨੀਵੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਾਲ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਘੱਟ ਕੁਸ਼ਲ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹਾਕੀ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ‘ਚ ਗੇਂਦ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੀ ਹਾਕੀ ਨੂੰ ਇੰਝ ਚਿੰਬੜਦੀ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖ ਕੇ ਵੀ ਯਕੀਨ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਇੱਕ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ ਹਾਲੈਂਡ ‘ਚ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਉਸ ਦੀ ਹਾਕੀ ਤੋੜ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ‘ਚ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਚੁੰਬਕ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਫਿੱਟ ਕੀਤੀ ਹੋਈ, ਜੋ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਛੱਡਦੀ ਨਹੀਂ। ਅਜਿਹੇ ਇੱਕ ਮੌਕੇ ਜਾਪਾਨ ‘ਚ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹਾਕੀ ਨਾਲ ਗੂੰਦ ਲਾਈ ਹੋਈ ਹੈ।
1936 ਦੀਆਂ ਬਰਲਿਨ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਚਾਂਸਲਰ ਅਡੌਲਫ ਹਿਟਲਰ, ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੀ ਖੇਡ ਨਾਲ ਇੰਨੇ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਰਮਨ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਕਰਨਲ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਨਾਂਅ ਇੰਨੀ ਭਾਵਨਾ ਕਿਉਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ?
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਖੇਡਿਆ, ਜਦੋਂ ਸਥਾਨਕ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਅਧੀਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨੀਵਾਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਹਾਵੀ ਹੁੰਦੇ ਵੇਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਹਾਕੀ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਫੁੱਟਬਾਲ ਵਿੱਚ ਪੇਲੇ ਅਤੇ ਬ੍ਰੈਡਮੈਨ ਦਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਹੈ।
ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ, ਹਾਕੀ ਇਕੋ-ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਖੇਡ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਓਲੰਪਿਕ ਮੰਚ 'ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਉੱਤਮ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਦਰਅਸਲ, ਐਮਸਟਰਡਮ 1928 ਤੋਂ ਅਰੰਭ ਕਰਦਿਆਂ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਹਾਕੀ ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਤ ਸੋਨ ਤਗਮੇ ਜਿੱਤੇ। ਹੇਲਸਿੰਕੀ 1952 ਵਿੱਚ ਕੇਡੀ ਜਾਧਵ ਦੀ ਕੁਸ਼ਤੀ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਅਟਲਾਂਟਾ 1996 ਅਤੇ ਟੈਨਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਲਿਏਂਡਰ ਪੇਸ ਨੂੰ ਹਾਕੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਓਲੰਪਿਕ ਤਗਮੇ ਤੱਕ ਉਡੀਕ ਕਰਨੀ ਪਈ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਸਮਕਾਲੀ ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕੇਡੀ ਸਿੰਘ 'ਬਾਬੂ', ਰੂਪ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਪਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਨਾਂਅ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਇੱਕ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਨੂੰ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਰਵਉੱਚ ਸਨਮਾਨ, ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 2013 ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਸਚਿਨ ਤੇਂਦੁਲਕਰ ਦੇ ਸੰਨਿਆਸ ਲੈਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਹਿਸ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਖਿਡਾਰੀ ਹੋਵੇ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇਸਦੇ ਲਾਇਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਆਖਰਕਾਰ ਤੇਂਦੁਲਕਰ ਨੂੰ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਲਈ ਦਲੀਲਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹਨ।
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਨੂੰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮਦਿਨ, 29 ਅਗਸਤ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੇ ਅਰਜੁਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਨਾਂਅ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਭਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਇੱਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਸਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦਾ ਨਾਂਅ ਬਦਲ ਕੇ ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਟੇਡੀਅਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।
ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਾ ਨਾਂਅ ਬਦਲਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਉਂ ਹੈ?
ਹਾਕੀ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਸੋਨੇ ਦੇ ਤਮਗਿਆਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮੀਲ-ਪੱਥਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਡ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਖੇਡੀ ਗਈ ਖੇਡ ਨਾਲੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀ ਖੇਡ ਹੈ। ਯੂਰਪੀਅਨ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਅਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਬਦਲਾਅ ਨੇ ਤੰਦਰੁਸਤੀ, ਗਤੀ, ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਤਾਕਤ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਹੈ।
ਭਾਰਤ 1980 ਵਿੱਚ ਮਾਸਕੋ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਬਾਈਕਾਟ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਓਲੰਪਿਕਸ ਵਿੱਚ ਚੋਟੀ ਦੇ ਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਸ਼ਾਇਦ ਸੁਨਹਿਰੀ ਸਾਲਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸਿਰਫ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦਿਖਾਈ ਸੀ।
ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਟੋਕੀਓ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਟੀਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜਗਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਾਕੀ ਦਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਇਸਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਖੇਡ ਰਤਨ ਦਾ ਨਾਂਅ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਬਦਲਣਾ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਹਾਕੀ ਦੇ ਮੂਲ ਸੁਪਰਸਟਾਰ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਹੋਵੇ।
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਕੌਣ ਸੀ?
ਹਾਕੀ ਦੇ ਮਹਾਨ ਜਾਦੂਗਰ ਮਰਹੂਮ ਖਿਡਾਰੀ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਜਨਮਦਿਨ 29 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ‘ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਦਿਵਸ’ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਖੇਡ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੌਮੀ ਅਰਜੁਨ ਅਤੇ ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਜਨਮ 29 ਅਗਸਤ 1905 ਨੂੰ ਪ੍ਰਆਰਾ (ਇਲਾਹਾਬਾਦ) ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਰਾਜਪੂਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਮ ਮੁੰਡਿਆਂ ਵਾਂਗ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1926 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਹਾਕੀ ਪ੍ਰਤੀ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਇੱਕ ਸੂਬੇਦਾਰ ਮੇਜਰ ਤਿਵਾੜੀ ਨੇ ਉਸ ਅੰਦਰ ਖਿਡਾਰੀ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਚਿਣਗ ਦੇਖੀ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖੇਡਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ, ਜਿਸਦੀ ਬਦੌਲਤ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਨਾਂਅ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਉੱਤੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ।
ਭਾਰਤੀ ਖੇਡਾਂ ਲਈ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ 'ਧਿਆਨ ਚੰਦ' ਦਾ, ਜਾਣੋ ਕਿਉਂ ਹੋਂਦ 'ਚ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਖੇਡ ਰਤਨ ਪੁਰਸਕਾਰ
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ
ਝਾਂਸੀ 'ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਦਰਜਨ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਮੈਦਾਨ 'ਚ ਉਤਾਰ ਕੇ ਵਿਸ਼ਵ ਹਾਕੀ 'ਚ ਵੱਡਾ ਨਾਂਅ ਕਮਾਇਆ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਹੁਰੀਂ ਤਿੰਨ ਭਰਾ ਸਨ। ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ, ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਤੇ ਰੂਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹਾਕੀ 'ਚ ਓਲੰਪੀਅਨ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਲ ਹੋਇਆ, ਜਦਕਿ ਤੀਜਾ ਭਰਾ ਮੂਲ ਸਿੰਘ ਕੌਮੀ ਹਾਕੀ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਰਿਹਾ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਸੱਤ ਪੁੱਤਰਾਂ 'ਚੋਂ 6 ਹਾਕੀ ਖੇਡ ਦੇ ਲੜ ਲੱਗੇ। ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਅਸ਼ੋਕ ਕੁਮਾਰ ਹਾਕੀ ਓਲੰਪੀਅਨ ਬਣਿਆ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਭਰਾ ਰੂਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਬੇਟਿਆਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਕੀ ਖੇਡ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਵਾਇਤ ਨੂੰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਿਆ। ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਪਿਤਾ ਸੂਬੇਦਾਰ ਸਮੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਮੋਹਰੀ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੀ ਦੋਹਤੀ ਤੇ ਓਲੰਪੀਅਨ ਅਸ਼ੋਕ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਭਾਣਜੀ ਨੇਹਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਕੌਮੀ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਨਾਲ 1998 'ਚ ਹਾਲੈਂਡ ਵਿਖੇ ਹੋਏ ਮਹਿਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਹਾਕੀ ਕੱਪ ਤੇ ਹੋਰ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਾਂ 'ਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਕੀ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦਾ ਨਾਂਅ 'ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਹਾਕੀ ਸਟੇਡੀਅਮ' ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਮੇਡਕ 'ਚ 2005 ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਬੁੱਤ ਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਇਸ ਮਹਾਨ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ 29 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਹਰ ਸਾਲ ਕੌਮੀ ਖੇਡ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵੱਲੋਂ ਕੌਮੀ ਤੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਖੇਡਾਂ 'ਚ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ 'ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਖੇਲ ਰਤਨ, ਅਰਜੁਨ ਐਵਾਰਡ, ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਐਵਾਰਡ, ਪਦਮਸ਼੍ਰੀ ਐਵਾਰਡ, ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਤੇ ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਐਵਾਰਡ' ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਲਮੀ ਹਾਕੀ 'ਚ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਵਡਮੁੱਲੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਸਦਕਾ ਆਸਟ੍ਰੀਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਆਨਾ 'ਚ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਸਨਮਾਨ 'ਚ ਬੁੱਤ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਓਲੰਪੀਅਨ ਰੂਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਜਰਮਨ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਬਰਲਿਨ ਦੀ ਇਕ ਸਟਰੀਟ ਦਾ ਨਾਂਅ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਥੇ ਅੱਜ ਵੀ ਡਾਕ ਉੱਪਰ 'ਰੂਪ ਸਿੰਘ ਸਟਰੀਟ' ਅੰਕਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਨੇ ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਝਾਂਸੀ 'ਚ ਬਿਤਾਇਆ। ਤਿੰਨ ਦਸੰਬਰ 1979 ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮੈਡੀਕਲ ਸਇੰਸਿਜ਼ 'ਚ ਅੰਤਿਮ ਸਾਹ ਲਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਝਾਂਸੀ ਦੇ ਵਾਰ ਹੀਰੋਜ਼ ਗਰਾਊਂਡ 'ਚ ਮਿਲਟਰੀ ਵੱਲੋਂ ਪੂਰੇ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਭਾਰਤੀ ਖੇਡਾਂ ਲਈ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ 'ਧਿਆਨ ਚੰਦ' ਦਾ, ਜਾਣੋ ਕਿਉਂ ਹੋਂਦ 'ਚ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਖੇਡ ਰਤਨ ਪੁਰਸਕਾਰ
ਬਿਲਕੁਲ ਆਸਾਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਹੀਏ ਤਾਂ, ਉਹ ਹਾਕੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੁਪਰਸਟਾਰ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਖੇਡ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹਾਕੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਨਾਇਕ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਨੇ ਤਿੰਨ ਓਲੰਪਿਕ ਹਾਕੀ ਸੋਨ ਤਗਮੇ ਲਗਾਤਾਰ ਜਿੱਤੇ। ਐਮਸਟਰਡਮ 1928 ਵਿੱਚ, ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ 1932 ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਰਲਿਨ 1936 ਵਿੱਚ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਉੱਤਮ ਕੁਸ਼ਲਤਾਵਾਂ, ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਡ੍ਰਬਲਿੰਗ ਅਤੇ ਸਕੋਰਿੰਗ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੰਤਰ-ਮੁਗਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਟੀਮ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਅੰਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ।
ਭਾਰਤ ਨੇ 1928 ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼ ਨੂੰ 3-0 ਨਾਲ ਹਰਾਇਆ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ 1932 ਦੇ ਸੋਨ ਤਗਮੇ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ 24-1 ਦੇ ਨਾ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਯੋਗ ਅੰਤਰ ਨਾਲ ਹਰਾਇਆ, ਜਦੋਂਕਿ 1936 ਦੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ 8-1 ਨਾਲ ਹਾਰ ਗਿਆ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਨੇ 12 ਓਲੰਪਿਕ ਮੈਚ ਖੇਡੇ ਅਤੇ 33 ਗੋਲ ਕੀਤੇ।
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕੁਝ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਕਿੱਸੇ?
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੀ ਹਾਕੀ ਸਟਿਕ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਸਰੀਆਂ ਨਿਸ਼ਚਤ ਰੂਪ ਤੋਂ ਸ਼ੱਕੀ ਹਨ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਸਦੇ ਉੱਤਮ ਹੁਨਰ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਦੇ ਨੇੜਿਓਂ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ੱਕ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸਦੀ ਹਾਕੀ ਸਟਿੱਕ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਵੇਖਣ ਲਈ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਕਿ ਕੀ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਚੁੰਬਕ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਖੇਡ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਐਸਟਰੋ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਉਲਟ, ਕੁਦਰਤੀ ਘਾਹ 'ਤੇ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਤ੍ਹਾ ਅਕਸਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਨੀਵੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਾਲ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਘੱਟ ਕੁਸ਼ਲ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹਾਕੀ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ‘ਚ ਗੇਂਦ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੀ ਹਾਕੀ ਨੂੰ ਇੰਝ ਚਿੰਬੜਦੀ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖ ਕੇ ਵੀ ਯਕੀਨ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਇੱਕ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ ਹਾਲੈਂਡ ‘ਚ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਉਸ ਦੀ ਹਾਕੀ ਤੋੜ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ‘ਚ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਚੁੰਬਕ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਫਿੱਟ ਕੀਤੀ ਹੋਈ, ਜੋ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਛੱਡਦੀ ਨਹੀਂ। ਅਜਿਹੇ ਇੱਕ ਮੌਕੇ ਜਾਪਾਨ ‘ਚ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹਾਕੀ ਨਾਲ ਗੂੰਦ ਲਾਈ ਹੋਈ ਹੈ।
1936 ਦੀਆਂ ਬਰਲਿਨ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਚਾਂਸਲਰ ਅਡੌਲਫ ਹਿਟਲਰ, ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੀ ਖੇਡ ਨਾਲ ਇੰਨੇ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਰਮਨ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਕਰਨਲ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਨਾਂਅ ਇੰਨੀ ਭਾਵਨਾ ਕਿਉਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ?
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਖੇਡਿਆ, ਜਦੋਂ ਸਥਾਨਕ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਅਧੀਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨੀਵਾਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਹਾਵੀ ਹੁੰਦੇ ਵੇਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਹਾਕੀ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਫੁੱਟਬਾਲ ਵਿੱਚ ਪੇਲੇ ਅਤੇ ਬ੍ਰੈਡਮੈਨ ਦਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਖੇਡਾਂ ਲਈ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ 'ਧਿਆਨ ਚੰਦ' ਦਾ, ਜਾਣੋ ਕਿਉਂ ਹੋਂਦ 'ਚ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਖੇਡ ਰਤਨ ਪੁਰਸਕਾਰ
ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ, ਹਾਕੀ ਇਕੋ-ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਖੇਡ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਓਲੰਪਿਕ ਮੰਚ 'ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਉੱਤਮ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਦਰਅਸਲ, ਐਮਸਟਰਡਮ 1928 ਤੋਂ ਅਰੰਭ ਕਰਦਿਆਂ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਹਾਕੀ ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਤ ਸੋਨ ਤਗਮੇ ਜਿੱਤੇ। ਹੇਲਸਿੰਕੀ 1952 ਵਿੱਚ ਕੇਡੀ ਜਾਧਵ ਦੀ ਕੁਸ਼ਤੀ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਅਟਲਾਂਟਾ 1996 ਅਤੇ ਟੈਨਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਲਿਏਂਡਰ ਪੇਸ ਨੂੰ ਹਾਕੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਓਲੰਪਿਕ ਤਗਮੇ ਤੱਕ ਉਡੀਕ ਕਰਨੀ ਪਈ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਸਮਕਾਲੀ ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕੇਡੀ ਸਿੰਘ 'ਬਾਬੂ', ਰੂਪ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਪਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਨਾਂਅ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਇੱਕ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਨੂੰ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਰਵਉੱਚ ਸਨਮਾਨ, ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 2013 ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਸਚਿਨ ਤੇਂਦੁਲਕਰ ਦੇ ਸੰਨਿਆਸ ਲੈਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਹਿਸ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਖਿਡਾਰੀ ਹੋਵੇ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇਸਦੇ ਲਾਇਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਆਖਰਕਾਰ ਤੇਂਦੁਲਕਰ ਨੂੰ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਲਈ ਦਲੀਲਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹਨ।
ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਨੂੰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮਦਿਨ, 29 ਅਗਸਤ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੇ ਅਰਜੁਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦਾ ਨਾਂਅ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਭਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਇੱਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਸਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦਾ ਨਾਂਅ ਬਦਲ ਕੇ ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਟੇਡੀਅਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।
ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਾ ਨਾਂਅ ਬਦਲਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਉਂ ਹੈ?
ਹਾਕੀ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਸੋਨੇ ਦੇ ਤਮਗਿਆਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮੀਲ-ਪੱਥਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਡ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਖੇਡੀ ਗਈ ਖੇਡ ਨਾਲੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀ ਖੇਡ ਹੈ। ਯੂਰਪੀਅਨ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਅਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਬਦਲਾਅ ਨੇ ਤੰਦਰੁਸਤੀ, ਗਤੀ, ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਤਾਕਤ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਹੈ।
ਭਾਰਤ 1980 ਵਿੱਚ ਮਾਸਕੋ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਬਾਈਕਾਟ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਓਲੰਪਿਕਸ ਵਿੱਚ ਚੋਟੀ ਦੇ ਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਸ਼ਾਇਦ ਸੁਨਹਿਰੀ ਸਾਲਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸਿਰਫ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦਿਖਾਈ ਸੀ।
ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਟੋਕੀਓ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਟੀਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜਗਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਾਕੀ ਦਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਇਸਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਖੇਡ ਰਤਨ ਦਾ ਨਾਂਅ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਬਦਲਣਾ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਹਾਕੀ ਦੇ ਮੂਲ ਸੁਪਰਸਟਾਰ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਹੋਵੇ।
