ਭਾਰਤੀ ਮਸਾਲਿਆਂ `ਚ ਖ਼ਾਸ ਅਹਿਮੀਅਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਹਿੰਗ ਦੀ ਕੀਮਤ ਜਾਣ ਹੋ ਜਾਓਗੇ ਹੈਰਾਨ

ਮੌਸਮ ਹਰ ਥਾਂ ਹੀ ਬਦਲਦੇ ਹਨ ਪਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਰੁੱਤਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਸਹਾਇਕ ਰੁੱਤਾਂ (ਗਰਮੀ, ਵਰਖਾ, ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਪੱਤਝੜ ,ਬਸੰਤ) ਹਨ। ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਦਲਦੇ ਮੌਸਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਢਾਲਿਆ ਜਾਵੇ।

ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸਰੀਰ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਭੋਜਨ ਵੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਯਾਨੀ ਸਰਦੀਆਂ ਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਨੌਂ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਘੱਟ ਖਾਣੇ ਦੀ ਡਾਈਟ 'ਤੇ ਰਹਿ ਸਕੀਏ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਢਾਲਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਸੋਈ ਵੀ ਇਸ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਕਾਫੀ ਕਾਰਗਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਮਸਾਲੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰੱਖਣ 'ਚ ਕਾਰਗਰ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਮਸਾਲੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਜੜੀ ਬੂਟੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਸਾਲਿਆਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਦਾ ਸੁਆਦ ਤਾਂ ਵਧਦਾ ਹੈ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਸਰੀਰ ਲਈ ਗੁਣਕਾਰੀ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਤੇ ਕਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਹਿੰਗ।

ਇਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਜਿਵੇਂ ਅਸ਼ਟਾਂਗਹਰਿਦਯਮ ਅਤੇ ਚਰਕਸੰਹਿਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਗ ਵਿੱਚ ਐਂਟੀ-ਵਾਇਰਲ ਅਤੇ ਐਂਟੀ-ਇਨਫਲੇਮੇਟਰੀ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਹਿੰਗ ਬਾਰੇ ਜੋ ਖੋਜ ਅਸੀਂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਗ ਈਰਾਨ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਈ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਲੱਗੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ।

ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਹਿੰਗ ਦਾ ਵਰਣਨ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਗ੍ਰੰਥ 'ਚਰਕਸੰਹਿਤਾ' (7ਵੀਂ-8ਵੀਂ ਸਦੀ ਈ.ਪੂ.) 'ਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ 'ਹਿੰਗੂ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਗ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ। ਹਿੰਗ ਦਾ ਬੂਟਾ ਡੇਢ ਤੋਂ ਢਾਈ ਮੀਟਰ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਗੰਧ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਗਾਜਰ ਅਤੇ ਮੂਲੀ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਰਮ ਤਣੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪਤਲੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਸ ਦੇ ਤਣੇ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਚੀਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਰਾਲ ਜਾਂ ਗੱਮ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਹਿੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੱਚੇ ਹਿੰਗ ਦਾ ਸਵਾਦ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਲਸਣ ਵਰਗਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦੀ ਮਹਿਕ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤਿੱਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਹਿੰਗ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਹਿਮਾਚਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਗਾਈ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਈ ਹੈ। ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਹਿੰਗ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇਗੀ।

ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਵੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ 40 ਫੀਸਦੀ ਹਿੰਗ ਦੀ ਖਪਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਖਪਤ ਕਾਰਨ ਹਿੰਗ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਾਉਂਸਿਲ ਫਾਰ ਸਾਇੰਟਿਫਿਕ ਐਂਡ ਇੰਡਸਟ੍ਰੀਅਲ ਰਿਸਰਚ (CSIR) ਦੀ ਇੱਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤ ਹਰ ਸਾਲ 1200 ਟਨ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਿੰਗ ਦੀ ਦਰਾਮਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਲਈ 600 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੀ ਰਕਮ ਖਰਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਸ਼ੁੱਧ ਹਿੰਗ ਦੀ ਖਰੀਦ ਕਿਸੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਥੋਕ/ਪ੍ਰਚੂਨ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਹਿੰਗ ਨੂੰ ਗੂੰਦ ਜਾਂ ਮੈਦੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਵੇਚਣਾ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ। ਵਿਕਰੇਤਾਵਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹਿੰਗ 'ਖਾਣਯੋਗ' ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਨੂੰ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਸੀਂ ਦਰਾਮਦ ਕੀਤੀ ਸ਼ੁੱਧ ਹਿੰਗ ਦੀ ਕੀਮਤ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਹੈ।

ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਕਰਿਆਨੇ ਅਤੇ ਮਸਾਲਿਆਂ ਦੀ ਥੋਕ ਮੰਡੀ ਖਰੀ ਬਾਉਲੀ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਸ਼ਿਵਮ ਗੁਪਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਹੀਰਾ ਹਿੰਗ ਦੀ ਕੀਮਤ 20 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਿੰਗ ਦੇ ਬੀਜ ਦੀ ਕੀਮਤ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕਦਮ ਸ਼ੁੱਧ ਹਿੰਗ ਹੈ। ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੂਨ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਿੰਗ ਦੀ ਕੀਮਤ 200 ਤੋਂ 400 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ 100 ਗ੍ਰਾਮ ਹੈ।

25 ਗ੍ਰਾਮ ਪਤੰਜਲੀ ਹਿੰਗ ਦੀ ਕੀਮਤ 50 ਰੁਪਏ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਆਯੁਰਵੇਦ ਗ੍ਰੰਥ ‘ਚਰਕਸੰਹਿਤਾ’ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਹਿੰਗ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੁਸਤਕ ਦੇ ‘ਆਹਾਰਯੋਗੀ ਵਰਗ’ ਵਿਚ ਹਿੰਗ ਨੂੰ ਗਠੀਏ ਅਤੇ ਕਫ਼ ਦੇ ਬੰਧਨ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਾਲਾ, ਕੌੜਾ, ਗਰਮ ਅਗਨੀ ਦਾ ਦੀਵਾ, ਰੋਸ਼ਨੀ, ਪੇਟ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਪਾਚਨ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸੁਆਦਲਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਪਾਠ 'ਅਸ਼ਟਾਂਗਹਰਿਦਯਮ' ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਗ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਗਠੀਆ ਅਤੇ ਕਫ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਿੱਤੇ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਆਦ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਡਾਇਟੀਸ਼ੀਅਨ ਅਤੇ ਹੋਮ ਸ਼ੈੱਫ ਸਿੰਮੀ ਬੱਬਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਗ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੇਵਨ ਨਾਲ ਸਕਿਨ 'ਤੇ ਖਾਰਸ਼ ਅਤੇ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਵੱਧ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਗ ਦੇ ਨਾਮ ਬੰਗਲਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਗ, ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਗ, ਕੰਨੜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਗਰ , ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵਿੱਚ ਯਾਂਗ, ਮਲਿਆਲਮ ਵਿੱਚ ਕਾਯਮ, ਮਰਾਠੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਗ, ਉੜੀਆ ਵਿੱਚ ਹੇਂਗੂ, ਤੇਲਗੂ ਵਿੱਚ ਇੰਗੂਵਾ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ Asafoetida ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।