Jallianwala Bagh: ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਬਦਲ, ਪੜ੍ਹੋ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

Jallianwala Bagh:  ਅੱਜ ਤੋਂ 103 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਅਜਿਹਾ ਦਰਦਨਾਕ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸਮੇਤ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ 'ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਡੰਕਾ ਭਾਰਤ ਅੱਜ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ 'ਚ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੀ ਭੀੜ 'ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਿੱਥੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਸਾਕੇ ਦੀ ਇਸ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਰੁਖ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਤਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ।

ਉਸ ਦਿਨ ਕੀ ਹੋਇਆ

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਕਰਫਿਊ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦਮਨਕਾਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਰੋਲਟ ਐਕਟ (Rowlatt Act) ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਦੋ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਫੌਜ ਦੇ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਨੇ ਇਸ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਬਿਨਾਂ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚੱਲਣ ਤੱਕ ਚਲਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ।

ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ

ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ 10 ਤੋਂ 15 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਚੱਲੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1650 ਰਾਊਂਡ ਫਾਇਰ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿਰਫ਼ 291 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਸੀ।ਜਦਕਿ ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਮਾਲਵੀਆ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਇਹ ਅੰਕੜਾ 500 ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਕਈਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਗਦੜ ਅਤੇ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਛਾਲ ਮਾਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਤੁਰੰਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕੀ ਸੀ

ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਰੋਹ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੱਧਵਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਬਦਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਨਾਈਟਹੁੱਡ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਏਨਾ ਗੁੱਸਾ ਸੀ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਦਾ ਬੀਜ ਬੀਜਿਆ ਗਿਆ। ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਣ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲਣ ਲੱਗੀ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਨੀਂਹ

ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਰ ਵਰਗ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਿਆ, ਉਸ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੱਤੀ। ਜਿੱਥੇ ਨਵੇਂ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਏ। ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਭਰੋਸਾ ਉਦੋਂ ਟੁੱਟਿਆ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਚੌਰੀ ਚੌਰਾ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਦੋਲਨ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਗਲੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਝਲਕਦਾ ਰਿਹਾ।

ਹਰ ਪਾਸੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਰੋਸ

1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਲਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਾਂਡ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ, ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭਰਤੀ ਕਰ ਸਕੇ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਵਰਗੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ

ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਸਾਕੇ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਸਰ ਪਿਆ। ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਡੇਢ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਖਾਸਲਾ ਕਾਲਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੌਮੀ ਲਹਿਰ ਲਈ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਈ। ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 15 ਨਵੰਬਰ 1920 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ।

ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1951 ਵਿੱਚ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਅੱਜ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਇੱਕ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਤੋਂ ਲੋਕ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜਦੋਂ ਵੀ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਭਾਰਤ ਆਈ ਤਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਆਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਲਈ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਣ, ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। 1997 'ਚ ਮਹਾਰਾਣੀ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਮੁਆਫੀ ਨਹੀਂ ਮੰਗੀ ਪਰ ਇਸ ਸਾਕੇ ਦੀ ਸੌਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ 'ਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ 'ਤੇ ਅਫਸੋਸ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਸੀ।