ਸਰਦੀਆਂ 'ਚ ਕਿਉਂ ਵਧਦੇ ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਦੇ ਕੇਸ, ਡਾਕਟਰ ਤੋਂ ਜਾਣੋ ਅਸਲ ਕਾਰਨ ਤੇ ਬਚਾਅ ਦਾ ਤਰੀਕਾ

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਰਦੀਆਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਸੁਹਾਵਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਹਾੜਾਂ 'ਤੇ ਬਰਫ਼ ਨਾਲ ਲਪੇਟੀ ਚਾਦਰਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਬੇਸ਼ੱਕ ਪਰਤਾਏ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵੀ ਘੱਟ ਡਰਾਉਣੇ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸਧਾਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹਲਚਲਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਣਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤਾਪਮਾਨ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤਾਪਮਾਨ ਘਟਦਾ ਹੈ, ਸਰੀਰ ਆਪਣੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਗਰਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਟੀਮ ਨੂੰ ਸਰਗਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ (Heart attack)ਦੇ ਖਤਰੇ ਦੀ ਖੇਡ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਈ ਬਦਲਾਅ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਮਾਮਲਿਆਂ 'ਤੇ, ਫੋਰਟਿਸ ਹਸਪਤਾਲ, ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਡਾ: ਨਿਤਿਆਨੰਦ ਤ੍ਰਿਪਾਠੀ ਅਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਇੰਟਰਵੈਂਸ਼ਨਲ ਕਾਰਡੀਓਲੋਜੀ (Dr. Nityanand Tripathi) ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੈਟੇਕੋਲਾਮਾਈਨਜ਼ (catecholamine) ਦਾ ਪੱਧਰ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਦੀ ਦਰ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਅਤੇ ਸਟ੍ਰੋਕ ਦਾ ਖਤਰਾ ਵੀ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵਧਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਖ਼ਾਸਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦਿਲ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ।

ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦੇ ਕੇਸ ਕਿਉਂ ਵੱਧਦੇ ਹਨ?

ਡਾ: ਨਿਤਿਆਨੰਦ ਤ੍ਰਿਪਾਠੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਕਾਰਨ ਅਚਾਨਕ ਸਰੀਰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਬੇਲੋੜਾ ਤਣਾਅ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਰੀਰ ਬੇਲੋੜੇ ਤਣਾਅ ਜਾਂ ਡਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੈਟੇਕੋਲਾਮਾਈਨ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਐਡਰੀਨਲ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਤਣਾਅ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਕੈਟੇਕੋਲਾਮਾਈਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੈਟੇਕੋਲਾਮਾਈਨਜ਼ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ। ਏਪੀਨੇਫ੍ਰਾਈਨ ਜਾਂ ਐਡਰੇਨਾਲੀਨ (ਐਪੀਨੇਫ੍ਰਾਈਨ-ਐਡਰੇਨਲਿਨ), ਨੋਰੇਪਾਈਨਫ੍ਰਾਈਨ ਨੋਰੇਪਾਈਨਫ੍ਰਾਈਨ  ਅਤੇ ਡੋਪਾਮਾਈਨ (ਡੋਪਾਮਾਈਨ)। ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਨਾਲ ਸਿੱਝਣ ਲਈ ਐਡਰੇਨਾਲੀਨ ਵਧੇਰੇ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕੈਟੇਕੋਲਾਮਾਈਨ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ, ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਅਤੇ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦੀ ਦਰ ਵੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਅਤੇ ਸਟ੍ਰੋਕ ਦਾ ਖਤਰਾ ਵੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਖੁਰਾਕ ਅਤੇ ਢਿੱਲ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ

ਡਾ: ਨਿਤਿਆਨੰਦ ਤ੍ਰਿਪਾਠੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ 'ਚ ਲੋਕ ਅਚਾਨਕ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੋਜਨ ਖਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਦਿਨ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਤੁਰਨਾ ਵੀ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਸਰਤ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ ਨਾਲ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਕੋਲੈਸਟ੍ਰਾਲ ਅਤੇ ਬੀਪੀ ਵੀ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਵੀ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਸੋਡੀਅਮ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਪਸੀਨੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਸੋਡੀਅਮ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲ ਪਾਉਂਦਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਪੈਰੀਫਿਰਲ ਖੂਨ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਸੁੰਗੜਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਦਿਲ 'ਤੇ ਦਬਾਅ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਅਤੇ ਸਟ੍ਰੋਕ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਕਿਸ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?

ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦਿਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਪੇਚੀਦਗੀਆਂ ਹਨ। ਯਾਨੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਜਾਂ ਦੌਰਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਾਈਪਰਟੈਨਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਠੰਡੇ ਐਕਸਪੋਜਰ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਖਾਣ-ਪੀਣ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸਰਦੀ ਦੇ ਮੌਸਮ 'ਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਾਣ ਦਾ ਲਾਲਚ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਰੱਖੋ। ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦਾ ਖਤਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਦੀਆਂ 'ਚ ਘੱਟ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਖਾਣਾ ਬਿਹਤਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਬਾਹਰ ਜਾਓ, ਗਰਮ ਕੱਪੜੇ ਪਾਓ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਹ ਸਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਨ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਟੌਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਸਰਤ ਕਰੋ।