ਆਈ.ਆਈ.ਟੀ ਰੋਪੜ ਵੱਲੋਂ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਯੰਤਰ "ਜੀਵਨ ਵਾਯੂ"

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਕੰਬੋਜ਼

ਰੂਪਨਗਰ: ਕੋਵਿਡ-19 ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਹੁਣ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੰਕਰਮਣ ਵਧਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਹੁਣ ਮੈਡੀਕਲ ਉਪਕਰਣਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਕਸੀਜਨ ਕੰਸਟ੍ਰੇਟਰ ਅਤੇ ਵੈਂਟੀਲੇਟਰਾਂ ਉੱਤੇ ਸਥਿਰ ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਾ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਚਿੰਤਾ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਕੋਵਿਡ-19 ਵਾਇਰਸ ਦਰਮਿਆਨੀ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸਾਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੰਕਰਮਣ ਮਗਰੋਂ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਇਲਾਜ ਹਿੱਤ ਉੱਚ ਵਹਾਅ ਆਕਸੀਜਨ ਸੰਚਾਲਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਬਾਬਤ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ (ਡਬਲਿਊ ਐਚ ਓ), ਐਚ. ਐਫ. ਐਨ. ਓ (ਹਾਈ ਫਲੋ ਨੱਕ ਰਾਹੀਂ ਆਕਸੀਜਨ), ਐਨ. ਆਈ. ਪੀ. ਪੀ. ਵੀ (ਨਾਨ ਇੰਸੇਟਿਵ ਪਾਜ਼ਟਿਵ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਵੈਂਟੀਲੇਸ਼ਨ) ਅਤੇ ਸੀ.ਪੀ.ਏ.ਪੀ/ ਬਾਈਪੀ.ਏ.ਪੀ (ਨਿਰੰਤਰ/ ਉਪ-ਪੱਧਰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਹਵਾ ਮਾਰਗ ਦਬਾਅ) ਆਕਸੀਜਨ ਯੁਕਤ ਉਪਚਾਰ ਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਉਤੇ ਕੋਵਿਡ-19 ਸੰਕਰਮਣ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁੱਢਲੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦਾ ਸੀ.ਪੀ.ਏ.ਪੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਹੋਈ ਹਾਨੀ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰੂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਉਭਰਨ ਦੇ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੀ. ਪੀ. ਏ. ਪੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਹਵਾ ਮਾਰਗ ਦੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦ ਹਿੱਤ ਇੱਕ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਏਅਰਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਖੁੱਲਾ ਰੱਖਣ ਦੇ ਲਈ ਹਲਕੇ ਹਵਾ ਦੇ ਦਬਾਅ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਦੀ ਹੈ।ਪਰ ਇੱਕ ਆਮ ਚਿੰਤਾ ਵੀ ਹੈ।

ਡਾਕਟਰ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਤ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੀਪੀਏਪੀ ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਦਮ ਘੁਟ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।  ਦਰਮਿਆਨੇ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਵਾਇਰਸ ਲਾਗਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਵਾਸਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਵਧੇਰੇ ਗੰਭੀਰ ਮੁੱਦਾ ਬਣ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਮੌਤ ਸੀਪੀਏਪੀ ਉਪਕਰਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਹੋਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ।

ਪਰ ਹੁਣ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਵੱਡੀ ਰਾਹਤ ਮਿਲੀ ਹੈ, ਆਈ. ਆਈ. ਟੀ ਰੋਪੜ ਨੇ 3-ਡੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿ, ਪਾਵਰ ਫ੍ਰੀ ਯੰਤਰ 'ਜੀਵਨ ਵਾਯੂ' ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਜੋ 20 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਐਚਟੂਓ ਤੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਦਬਾਅ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਉੱਚ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵਾਲੀ ਆਕਸੀਜਨ (20-60 ਐਲਪੀਐਮ) ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਘੱਟ ਲਾਗਤ ਅਤੇ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਸੀਪੀਏਪੀ ਥੈਰੇਪੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਡਿਵਾਈਸ ਨੂੰ 5-20 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਐਚ2ਓ ਦੇ ਪੀ (ਪਾਜ਼ੇਟਿਵ ਐਂਡ-ਰੈਸਪੀਰੇਟਰੀ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ) ਦੇ ਨਾਲ 40 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਐੱਫਆਈਓ2 (ਆਕਸੀਜਨ (ਐੱਫਆਈਓ2) ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਜੋ ਗੈਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਹੈ) ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਡਿਵਾਈਸ ਵਿੱਚ ਏਅਰ ਐਂਟਰੀ ਛੋਰ 'ਤੇ 99. 99 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਾਇਰਲ ਅਸਰਦਾਇਕਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਾਇਰਲ ਫਿਲਟਰ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਵਾਇਰਲ ਫਿਲਟਰ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਤਾਵਰਣ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹਵਾ ਕਿਸੇ ਰੋਗਾਣੂਜਨਕ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਦਾਖਲ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਸਪੈਸੀਫਿਕੇਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ 60 ਐਲ. ਪੀ. ਐਮ (ਆਕਸੀਜਨ ਸਿਲੰਡਰ ਤੋਂ) ਤੱਕ ਤੇਜ਼ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਡਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਯੰਤਰ ਨੂੰ 3 ਡੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਈਜ਼ਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸੰਸਥਾਨ (ਆਈ. ਆਈ. ਟੀ) ਰੋਪੜ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਡਿਵਾਈਸ ਨੂੰ ੨੨ ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਸੀਪੀਏਪੀ ਕਲੋਜ਼ ਸਰਕਟ ਲਈ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲਿਤ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਡਿਵਾਈਸ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਸਪਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੋਜ਼ਲ/ ਅਡਾਪਟਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਕਸੀਜਨ ਸਿਲੰਡਰਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਾਇਰਲ ਫਿਲਟਰ ਏਅਰ ਇਨਟ੍ਰੇਨਮੈਂਟ ਵਿੰਡੋ ਵਿੱਚ ਫਿੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਊਟ ਐਂਡ ਨੂੰ ੨੨ ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਸੀਪੀਏਪੀ ਟਿਊਬ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸੀਪੀਏਪੀ ਮਾਸਕ ਅਤੇ ਪੀ ਵਾਲਵ ਨਾਲ ਹੋਰ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਵਾਹ ਅਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਦਬਾਅ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸਿਲੰਡਰ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ ਪੀ ਵਾਲਵ ਵਿਖੇ ਰੈਗੂਲੇਟਰ ਰਾਹੀਂ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਡਿਵਾਈਸ ਨੂੰ ਲੀਕ ਪਰੂਫਿੰਗ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਲੋਂੜੀਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਕਸਿਤ ਅਤੇ ਸਹੀ ਟੈਸਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਗਰਮੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਮੰਗ ਵੱਧਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਵੰਡ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹੈ ਜਾਂ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਨਹੀਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਓਵਰਲੋਡ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਗ੍ਰਾਮੀਣ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅੰਕੜੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗ੍ਰਾਮੀਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 39,000 ਸਿਹਤ ਉਪ-ਕੇਂਦਰ ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅਪ੍ਰੈਲ 2021 ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਬਿਜਲੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਸਾਲ ਦਰ ਸਾਲ 42 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 2019 ਦੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ 9 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਰਗੇ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਮੰਗ, ਜੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗਿਕ ਖੇਤਰ ਹਨ, ਕ੍ਰਮਵਾਰ 48 ਫ਼ੀਸਦੀ  ਅਤੇ 36 ਫ਼ੀਸਦੀ ਸਾਲ ਦਰ ਸਾਲ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਤੁਰੰਤ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ, ਇਸ ਸੰਭਾਵਿਤ 'ਲਾਈਫ ਸੇਵਿੰਗ ਡਿਵਾਈਸ' (ਜੀਵਨ ਰੱਖਿਅਕ ਡਿਵਾਈਸ) ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਮ ਆਕਸੀਜਨ ਸਿਲੰਡਰ ਜਾਂ ਮੁੱਖ ਆਕਸੀਜਨ ਲਾਈਨ ਰਾਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮੈਟਲਰਜੀਕਲ ਐਂਡ ਮੈਟੀਰੀਅਲਜ਼ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾ. ਖੁਸ਼ਬੂ ਰਾਖਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਇਸ ਡਿਵਾਈਸ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਐਡਵਾਂਸਡ ਮੈਟੀਰੀਅਲਜ਼ ਐਂਡ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਲੈਬ ਵਿਖੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਟੀਮ ਨੇ ਇਸ ਯੰਤਰ ਦੀ 3 ਡੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਸੀਮੰਸ ਸੈਂਟਰ ਆਫ਼ ਐਕਸੀਲੈਂਸ, ਰੈਪਿਡ ਪ੍ਰੋਟੋਟਾਈਪਿੰਗ ਲੈਬ ਦੇ ਫੈਕਲਟੀ ਇੰਚਾਰਜ ਸੁਰੇਸ਼ ਚੰਦ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਪਕਰਣ ਡਾਕਟਰੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ ਅਤੇ ਟੀਮ ਫਿਲਹਾਲ ਇਸ ਜੀਵਨ ਬਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰ ਦੇ ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਲਈ ਉਦਯੋਗਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।